«Жылқыда да жылқы бар, қазанаты бір бөлек, жігітте де жігіт бар, азаматы бір бөлек» демекші, еліміз тәуелсіздік алып, жеке меншікке рұқсат берілгелі Мақажановтар әулетінің жұлдызы оңынан туды. Бүгінгі күні Төлеу марқұмның ұлдарының аты ел аузында жүр. Бәрі «дүниеге бір кірпіш болып қаланып», жаңа заманның көшіне ілесіп, қажыр-қайратымен танылып, туып-өскен жері — Ақкөлдің ырысын арттыруға өз үлестерін қосып жүр. Жақында Екібастұз қаласында тұратын Дәмелі апаймен жолығып, Мақажановтар әулеті туралы әңгімелеп беруін өтіндім.
— Отағасы Төлеу Алиакбаров 1951 жылы «Ақкөл» кеңшарының №3 фермасы — Жақсат ауылында туған. Мен 1952 жылы №5 ферма — Миялы ауылында өмірге келіппін. Әкем Өмірбай Бекбергенов шаруашылықта еңбек етіп, анам Үміт Кәкенқызы бала күнімізде сауыншы болды. Ол кісі сиыр сауғанда бұзау идіруге көмектесуші едім. Сауын гуртын Мәуліт Әбенов бағатыны, шопыр Айтжан Мұсабаев сүтті молоковозбен қалаға жеткізетіні есімде қалыпты. Ол уақытта ферма басқарушысы Қадыр Отызбаев еді. Ақкөл мектебін бітірген соң, 1973 жылы Төлеуге тұрмысқа шықтым. Еңбекқор азамат еді, техника тілін білді, көп жыл дәу «К-700» тракторында еңбек етіп, ел-жұрттың алғысына бөленді. Отағасы 1998 жылы өмірден өтті. Бір жолы қыс ішінде қаладан ауылға қайтып келе жаттық. Қары аршылған жол кедір-бұдыр екен. Сонда жолсерік жолаушының бірі: «Шіркін, Төлеу марқұм тазалаған жол теп-тегіс болушы еді. Шаруаға тас түйін азамат болатын» деп күйеуімді жылы сөзімен еске алғанда көңілім елжіреп кетті, — деген Дәмелі апай жанарына келіп қалған көз жасын әрең ірікті.
Қазақ ежелден балажан әрі бауырмал емес пе. Ұлтымыздың қанына сіңген осы тамаша қасиеттер Мақажановтар әулетінің тағдыр-талайынан айқын көрінеді. Ерлі-зайыпты Төлеу мен Дәмелі алты ұл, бір қыз сүйген.
— Балаларды аман-есен ер жеткіздік. Алты ұлдың бірі — Ерлан 28 жасында бақилық болды. Соңында ұрпағы қалды. Немереміз Мөлдір — қазіргі уақытта полиция қызметкері. Адам алдында не күтіп тұрғанын білмейді ғой. Өз босағамыздағы көп қыздың ішінде Ерболат деген жалғыз бауырым бар еді. Жасы отыздан асқан шағында тосын кеселден аурухана төсегінде көз жұмды. Күйеуім екеуіміз Екібастұз қалалық ауруханасының реанимация бөлімшесіне бақұлдасу үшін кезек-кезек кіріп шықтық. Ажал аузында жатқанда жездесіне балаларын аманаттап кеткен екен. Содан екі ұлы — Мереке мен Мейірманды бауырымызға бастық. Қызы Ақбота анасы Жанардың қолында бойжетіп, бүгінгі күні отбасылы болды. Ал Мереке мен Мейірман біздің үйде ер жетіп, отау тікті, — деген Дәмелі апай жалғыз бауырынан қалған тұяқтарының діңдей азамат болғанына шүкіршілік айтып, әңгімесін әрі жалғады.
Апайдың айтуынша, отбасы 1987 жылы Миялыдан Ақкөлге көшіп келеді. «Заманыңа қарай бөркіңді ки» деген емес пе, сондағы мақсат — «арпа ішінде бір бидай» — жалғыз қызы Қарлығашты орысша оқыту үшін балабақшаға беру. Отбасын отағасы Төлеудің табысымен асырап, үйде бала күтімімен отырған Дәмелі апай балабақшаға от жағушы болып жұмысқа шығады. «Анасы үйде болса, баланы балабақшаға алмайды екен» деген Дәмелі апай күйеуі Төлеу 1998 жылы сырқаттанып өмірден өткен соң көрген ауыртпалықты баяндауға көшті.
— Тоқшылық көзден бұл-бұл ұшып, жоқшылық қос бүйірден қысқан уақыт. Отағасы құраған біраз мал емі мен жабдығына жұмсалып, шақталып қалған еді. Сол уақытта кеңшардың мал-мүлкін жекешелендіру жүргізілді. Отағасының үлесін талап етіп кеңсеге бардым. Біздің үлесімізге азын-аулақ мал тиді. Миялыдағы тас баз ішінде қамаулы тұрған ірі қара ішінен 6 ұрғашы тайыншаны іріктеп алып, ағам Тасболаттың қорасына енгізіп, кейін үйге жеткіздік. Бұл кезде отбасының тұңғышы Сәкен мен інісі Аманжол әке жолын қуып «К-700» тракторында жұмыс істеп жүрген еді. Айлыққа нақты ақша тимейді, азық-түлік беріледі. Ұлдар аш қалмасын деп қаз бен үйрек өсіріп, әупірімдеп жүріп қорадағы мал санын біртіндеп көбейттік. Соның арқасында аш-жалаңаш болмай, балалар ер жетіп, алды үйленгенде қызығына жаратып, жұрт қатарлы күн кештік, — дейді Дәмелі апай сол бір қиын кезеңді есіне алғанда күрсініп.
Енді әңгіменің осы тұсында Төлеу аға мен Дәмелі апайдың перзенттері туралы сөз қозғаудың реті келіп тұр. Отбасының тұңғышы Сәкен — «Құдияр» шаруа қожалығының иесі, ауылдағы бас көтерер азаматтың бірі. Аманжол — атақты жылқышы, атбегі. Жас жігіт шағында мықты көкпаршы атанып, республика көлемінде өнер көрсеткен. Айтпақшы, Аманжолдың ұлы Диас та бүгінде аймаққа белгілі көкпаршы, «Сайфуллах» командасының белді ойыншысы, студент, болашақ спорт маманы.
Бірнеше жыл «Табыс» шаруа қожалығында жылқышы болған Дәурен енді жеке кәсібін ашып, ауылда мал өсіруге кірісіпті. Ал Дәулен Ақкөл орта мектебінде, Дархан — қаладағы №18 қазақ мектебінде денешынықтыру пәні мұғалімі. Отбасындағы жалғыз қыз Қарлығаш — мемлекеттік қызметте. Бауыры Ерболаттың ұлдары туралы айтар болсақ, Мереке де, Мейірман да жылқышы. Жалпы, бұл әулеттің жігіттерінің бәрі атқұмар, ат құлағында ойнап өскен, ұлттық спорт түрлері: көкпар, аударыспақ, асау үйретудің шеберлері.
Айтпақшы, Дәмелі апай — қазақ әйелдеріне тән қажыр-қайратына міне жүріп ұлдарды ұяға, қызды қияға қондырған бақытты ана. Әйгілі Доспамбет жырау: «Үш ұл туған әйелді жаным десе болады, төрт ұл туған әйелді ханым десе болады» деп жырлайды емес пе. Қазір ұл-қызынан өсіп-өнген немерелері мен жиендерін айналып-толғанып шуақты күндерін өткеріп отыр. Небәрі 45 жасында жесір қалғанында келін болып түскен үйінің отын өшірмей, түтінін түтетіп, перзенттері мен бауырларын жеткізген еңбегі еш кеткен жоқ. Балалары да, келіндері де қадірлеп, ардақтап отыр. Айтпақшы, 2022 жылы Дәмелі апай 70 жасқа толғанда балалары дүркіретіп той жасап берді. Сол тойда болған қонақтар керемет көріністің куәсі болды. Сәкен — Бұлбұл, Аманжол — Әйгерім, Дәурен — Әсел, Қарлығаш — Серік, Дәурен — Анаргүл, Дархан-Аяулым, Мереке — Дәржан, Мейірман-Назерке — бәрі қаздай тізіліп анасына қол қусырып құрмет көрсетіп, сый-сияпат жасады. Сол сәтте Дәмелі апайдың жүзі күлімсіреп, өн бойын шаттық кернеді.
Ж. Жәлелұлы
